آهن از عناصر ریز مغذی بسیار مهم برای  گیاهان می باشد. کمبود آهن از شایع ترین کمبود های عناصر غذایی در باغات و زراعت اکثر نقاط کشاورزی کشورمان محسوب می شود.

یک نکته مهم که باید به آن توجه نمود این است که تمامی عناصر ریز مغذی به جز مولیبدن با افزایش PH محیط کشت برای گیاهان غیر قابل دسترسی و جذب بوده اما با کاهش PH محیط کشت به صورت قابل جذب برای گیاهان در می آیند. محدوده ایده آل PH برای گیاهان متفاوت بوده و به توانایی آن ها به جذب مواد مغذی بستگی دارد.

در خاک های با PH اسیدی حلالیت آهن بالا بوده و آهن موجود در خاک به راحتی برای گیاهان قابل جذب می باشد. اما با توجه به PH قلیایی اکثر خاک های ایران و تشکیل ترکیبات هیدروکسید و اکسید آهن نامحلول، کمبود آهن در بیشتر محصولات وجود دارد. هنگامی که ساختمان خاک دچار فشردگی می شود یا آبیاری سنگینی انجام می گیرد CO2 خاک افزایش یافته و در حضور آهک بی کربنات تشکیل می شود. بی کربنات حاصله دارای خاصیت بافری بوده و از پایین آمدن PH در محیط اطراف ریشه جلوگیری به عمل می آورد و لذا  PH بالا یکی از مهمترین علت های عدم جذب موفق آهن توسط گیاهان می باشد.

نقش و عملکرد آهن در گیاهان:

آهن یک عنصر بسیار کلیدی در ساخت سبزینه گیاهی می باشد. این عنصر جز اصلی ساختار آنزیم های مختلف و برخی از رنگدانه ها می باشد. همچنین آهن در بسیاری از فرآیند های بیوشیمیایی گیاهان مانند فتوسنتز، تنفس سلولی، متابولیسم کربوهیدرات ها و تشکیل آنزیم ها نقش مهمی را ایفا می کند. اگر چه آهن در ترکیب کلروفیل استفاده نشده اما در سنتز کلروفیل و ساختار پروتئین عنصری ضروری می باشد.

نشانه های کمبود آهن در گیاهان:

بر اثر کمبود آهن تولید سبزینه ( کلروفیل ) در برگ کاهش می یابد و برگ ها حالت رنگ پریده پیدا می کنند. در ابتدا این رنگ پریدگی در فاصله بین رگبرگ ها رخ می دهد. با شدت یافتن کمبود آهن تمام سطح برگ به جز رگبرگ ها زرد می شود. به علت عدم پویایی و تحرک آهن در گیاه علائم کمبود آن ابتدا در برگ های جوان و قسمت بالای ساقه مشاهده می شود. به تدریج این علائم در تمام قسمت های گیاه قابل مشاهده خواهد بود. با افزایش شدت کمبود آهن حاشیه برگ ها رو به سفیدی گراییده و سپس علائم سوختگی مشاهده می گردد. همچنین بر اثر کمبود آهن شاهد ضعف رشد، ریزش غیر طبیعی برگ ها، تولید میوه کم و نارس ماندن میوه ها در قسمت انتهایی درخت خواهیم بود.

کمبود آهن در درختان میوه بیشتر از سایر گیاهان مشهود می باشد. کمبود عنصر آهن که مکررا در درختان میوه و سایر گیاهان مشاهده می شود به علت ناتوانی گیاه در استفاده مفید از آهن موجود در خاک می باشد. به ویژه مرکبات و درختان سیب حساسیت بیشتری را به کمبود آهن نشان می دهند. علائم کمبود آهن  در درختان به این صورت می باشد که رگبرگ ها کم و بیش سبز مانده و این در حالی است که پهنک برگ به رنگ زرد تغییر پیدا می کند. در غلات، برگهای دچار کمبود آهن، راه راه به نظر می رسند. در درختان میوه، زردی برگ در حالی که رگبرگها کم و بیش سبز مانده اند، پدیده رایجی است. حاشیه برگها با شدت یافتن کمبود به سفیدی گراییده، سپس علایم سوختگی (نکروز) مشاهده می شود. گاهی در اواخر بهار که سرعت رشد درختان زیاد است، به علت عدم کافی بودن جذب آهن، برگها زرد رنگ می شوند. سپس با کاهش آهنگ رشد، رنگ برگها بتدریج سبز و دوباره دراواخرتابستان، با تشدید رشدرویشی، علایم کمبود آهن، یعنی زردی رنگ برگ، دوباره بروز می کند. باید توجه داشت که تنها کمبود آهن به زردی برگ منجر نمی شود، کمبود ازت، گوگرد، منیزیم و برخی عناصر غذایی دیگر، بعضی آفات و بیماریهای گیاهی و یا نور کم نیز در مواردی به پریدگی رنگ برگ می انجامد.

در مواردی ممکن است علائم کمبود آهن و کمبود منگنز از یکدیگر قابل تشخیص نباشند. زیرا علائم کمبود این دو عنصر تقریبا مشابه یکدیگر می باشد. منگنز نیز همانند آهن یک عنصر غیر متحرک بوده و علائم آن در برگهای جوان ظاهر می شوند.مهمترین تفاوت کمبود آهن و منگنز در این است که بر اثر کمبود آهن قسمتی از حاشیه رگبرگها نیز سبز باقی می ماند.

فاکتورها و عوامل متعددی بر میزان جذب آهن و همچنین تشدید کمبود آهن تاثیر گذارند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• آهکی بودن خاک
• تهویه نامناسب خاک
• کمبود مواد آلی در خاک
•  کیفیت نامناسب آب آبیاری
• مصرف بیش از حد کودهای فسفره
• مقادیر بالای مس در خاک

با یک مدیریت مطلوب مساله ای به نام زردی برگ یا کلروز بر اثر کمبود آهن وجود نخواهد داشت. بدین منظور توجه به برخی نکات ضروری است:

• عدم کاشت گیاهان حساس به کمبود آهن در خاک های آهکی
• عدم آبیاری سنگین و بیش از حد
•  استفاده متعادل و به موقع از کودهای شیمیایی
•  افزودن مواد آلی به خاک

روش های درمان کمبود آهن در گیاهان:

1.  استفاده از کود آهن

به منظور افزایش سلامت و کیفیت رشد گیاه استفاده از کود آهن به ویژه در مناطق دچار کمبود آهن ضروری می باشد. انتخاب زمان، نوع کود آهن و نحوه مصرف آن مساله بسیار مهمی است. بهترین زمان مصرف کود آهن فصل بهار و تابستان می باشد که گیاهان در حال رشد و نمو هستند. در طول فصل پاییز و زمستان که گیاهان خواب هستند نیاز کمتری به استفاده از کود در گیاه دیده می شود.

کود آهن را از دو طریق می توان مورد استفاده قرار داد:

• محلول پاشی

• مصرف خاکی

کودهای آهن البرز بهسم عبارتند از :

-ماتادور Fe 6% Ortho-Ortho3.5

-ماتادور Fe 6% Ortho-Ortho4.8

- میکرومیکس شامل 6% آهن و ریز مغذی های دیگر شامل مس ، منگنز، بور، روی و مولیبدن

- کلات آهن فروکور شامل Fe 6% Ortho-Ortho4.8

- میکرومیکس آپاچی شامل 6% آهن  و ریز مغذی های دیگر شامل مس ، منگنز، بور، روی و مولیبدن

-کلات آهن اورتوفورس Fe 6% Ortho-Ortho4.8

- کلات آهن گرین پاور Fe 6% Ortho-Ortho3.6

- کلات آهن فروکوین Fe 6% Ortho-Ortho2.2

2. تهویه مناسب خاک

بدین منظور می توان از چندین روش مختلف استفاده نمود:

•بیل زدن در پای درخت

• افزودن مواد آلی به خاک

       3. کاهش PH خاک

زمانی که PH خاک به ۷ یا بالاتر از ۷ برسد بسیاری از گیاهان قادر به جذب آهن از خاک نمی باشند. به این منظور استفاده از گوگرد، اسید هیومیک و … توصیه می گردد.

        4.کیفیت مناسب آب

        5. کاشت ارقام و گونه های مقاوم به کمبود آهن

        6.مصرف متعادل کودهایی نظیر ورمی کمپوست، کود حیوانی، کودهای فسفره و … به منظور بالا بردن قابلیت جذب آهن

علائم کمبود آهن در گیاهان

---